Ιδιωτικότητα - Προσωπικά Δεδομένα

Με την εμφάνιση του Web 2.0 και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σημειώθηκε μια ριζική αλλαγή στον κόσμο των επικοινωνιακών ροών και των πληροφοριών, η οποία έχει ξεπεράσει τα όρια του χώρου και του χρόνου.

Η νέα ταχέως εξελισσόμενη τεχνολογία, με την πρόσβαση στον ψηφιακό κόσμο μέσω του Smartphone, οδήγησε σε  έντατικοποίηση τη ζωή και την  εργασία. Η μαζική ενσωμάτωση της ψηφιακής τεχνολογίας στους επαγγελματικούς και προσωπικούς ρυθμούς πιστοποιείται συνεχώς.

Το σύνδρομο του Τεχνολογικού άγχους ή στρες, ορίσθηκε για πρώτη φορά το 1984 ως η  συμπτωματολογία  που εκδηλώνει ένα  άτομο που  υπόκειται σε υπερφόρτωση πληροφοριών και  συνεχή επαφή με  πολλαπλές ψηφιακές συσκευές. Περιλαμβάνει εκδηλώσεις άγχους, νοσήματα και συμπτωματολογία από το καρδιαγγειακό, το νευρικό σύστημα καθώς  και ψυχιατρικές εκδηλώσεις.

Οι επιπτώσεις του τεχνολογικού άγχους αφορούν στον επιχειρηματικό τομέα, τον τομέα των ανθρωπίνων σχέσεων, προκαλούν απουσίες από την εργασία, μειωμένη επαγγελματική ικανότητα, συγκρούσεις, και τελικά οδηγούν το άτομο στην απομόνωση.

 Η ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας με την ανάπτυξη του Διαδικτύου επέτρεψε την πρόοδο της ανθρωπότητας. Η τεχνολογία έχει αλλάξει τον κόσμο, έκανε τη ζωή μας ευκολότερη, συγχρόνως όμως εισέβαλε με τόσο απαιτητικό και ολοκληρωτικό τρόπο ώστε δεν μπορούμε πλέον χωρίς αυτή. Το World Wide Web έχει φέρει επανάσταση ανάπτυξης στις εταιρείες που έχουν αγκαλιάσει τον ψηφιακό κόσμο, ενώ η επικοινωνία  μέσω Web 2.0 και  social media έχει αναπτυχθεί εξαιρετικά ώστε όλοι έχουν γίνει ταυτόχρονα αναγνώστες και δημοσιογράφοι .

Η νέα τεχνολογία με όλες τις εξελίξεις της υπήρξε και εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο πολλών μελετών και έρευνας που υπογραμμίζει τις θετικές και τις αρνητικές πτυχέςτης.

Συγκεκριμένα, η ανάπτυξη του Smartphone αποτέλεσε τη μεγαλύτερη πύλη ψηφιακής  αλλά και σε πραγματικό χρόνο, εξ αποστάσεως επικοινωνίας, ένα εργαλείο που συνοδεύει όλες τις πτυχές της καθημερινότητας. Με την ανάπτυξη των εφαρμογών (Apps), αυξάνονται  οι δυνατότητες και εμπλουτίζεται η χρήση τους.

 

Ο όρος Τεχνολογικό άγχος δημιουργήθηκε από τον Αμερικανό ψυχολόγο Craig Brod στο βιβλίο του που δημοσιεύθηκε το 1984 από τον Addison Wesley: «Τεχνολογικό στρές: Το ανθρώπινο κόστος της επανάστασης των υπολογιστών». Ο εν λόγω ψυχολόγος αναφέρθηκε για πρώτη φορά στο άγχος που συνδέεται με τη χρήση της τεχνολογίας και την επίδρασή της στο ψυχολογικό επίπεδο.

Στον ορισμό του Brod, το Τεχνολογικό άγχος είναι «μια σύγχρονη ασθένεια προσαρμογής που προκλήθηκε από την αδυναμία του  ατόμου να προσαρμοσθεί στις νέες τεχνολογίες  με τρόπο που να μή προσβάλλει την υγεία του», και αυτό αφορά τόσο τους υπολογιστές όσο και  το λογισμικό [1].  Ο ορισμός αναθεωρήθηκε και επεκτάθηκε από δύο Αμερικανούς ψυχολόγους, τους Larry Rosen και Michelle Weil, στο βιβλίο «Τεχνολογικό άγχος: Αντιμετωπίζοντας την τεχνολογία @ Work @Home @ Play», το οποίο ήταν αποτέλεσμα μιας έρευνας που διήρκεσε 16 χρόνια. Στην ανάλυσή τους, ο ορισμός του Τεχνολογικού άγχους γίνεται ευρύτερος, περιλαμβάνοντας «κάθε αρνητική επίδραση στις στάσεις, τις σκέψεις, τις συμπεριφορές ή την ψυχολογία που προκαλούνται άμεσα ή έμμεσα από την τεχνολογία».

 

Οι χρόνοι που αφορούν την τεχνολογία τρέχουν πολύ γρήγορα, δεν προσαρμόζονται στις ιδιαιτερότητες των χρηστών και προκαλούν ψυχολογική πίεση που εκδηλώνεται με δυσφορία και απογοήτευση. Επιπλέον συμπτώματα που οφείλονται στο τεχνολογικό άγχος είναι η  ανησυχία, η  ψυχική κόπωση, η κατάθλιψη, οι εφιάλτες.

Σε άλλες περιπτώσεις εκδηλώθηκαν παροξυσμοί θυμού από τις δυσκολίες κατανόησης και χρήσης του λογισμικού, τη διαχείριση των σφαλμάτων ή τα ποικίλα block που διακόπτουν την εργασία [1].

Η καταπόνηση δημιουργείται  ακόμη από τον μεγάλο όγκο εισερχομένων πληροφοριών οι οποίες ξεπερνούν αυτές που το άτομο μπορεί εύλογα να απορροφήσει. Τα άτομα βυθίζονται σε αυτόν τον όγκο και  απορροφώνται. Επειδή μάλιστα διαχειρίζονται καθημερινά  τέτοιο φορτίο, αναγκαστικά οδηγούνται σε μια γνωσιακή υπερφόρτωση: αυτό το φαινόμενο στην ψυχολογία ονομάζεται «υπερφόρτωση πληροφοριών». Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί κανείς να βιώσει μια κατάσταση άγχους, που χαρακτηρίζεται από τον γενικευμένο φόβο ότι θα συντριβεί από το τεράστιο όγκο υλικού που δεν μπορεί να τεθεί σε τάξη και υπό έλεγχο [4].

Ένας άλλος παράγοντας που προκαλεί την εμφάνιση του Τεχνολογικού άγχους, στο χώρο εργασίας αλλά και στο προσωπικό και γενικότερο ατομικό περιβάλλον, είναι η φύση της κινητής τεχνολογίας που ευνοεί τη συνεχή χρήση της και τη ροή πληροφοριών χωρίς περιορισμούς χώρου και χρόνου. Αυτό το στοιχείο προκαλεί μια σημαντική διαφοροποίηση από τον πρώτο  ορισμό του συνδρόμου που έδωσε ο Brod, που ανέλυσε τις ψυχοσωματικές αντιδράσεις των ατόμων που εργάζονταν με τους υπολογιστές μόνο στο γραφείο τους.

Πράγματι, από τις πρώτες κιόλας μελέτες άρχισε να διαφαίνεται το πρόβλημα που θα δημιουργούσε η ταχεία εξέλιξη της τεχνολογίας. Αυτό διαπιστώθηκε κατ’ αρχάς από την έρευνα της Sandra Champion το 1988, η οποία περιγράφει σαφώς το τεχνολογικό άγχος ως «αποτέλεσμα της τεχνολογίας» [5]. Ο ίδιος ο Brod ο οποίος δημιούργησε τον όρο, χαρακτήρισε το Τεχνολογικό στρες ως μια κατάσταση που προκαλείται και  από τη δυσκολία των ατόμων και των ποικίλων επαγγελματικών κλάδων να ενημερώνονται και να προσαρμόζονται στη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο.

Παράγοντες που σχετίζονται με τη βαρύτητα του συνδρόμου είναι η επιστημονική επάρκεια  και η τεχνογνωσία του χρήστη, η πίεση που ασκείται από εξωτερικούς παράγοντες και το εργασιακό περιβάλλον γενικότερα.  [6].

Επιβαρυντικές ατομικές συμπεριφορές οι οποίες πιθανώς σχετίζονται με την μελλοντική ανάπτυξη αυτού του συνδρόμου είναι οι  παρακάτω:

Υπάρχει συνεχής χρήση του smartphone ακόμα και στις κοινωνικές συναναστροφές. Το άτομο δεν κλείνει ποτέ το τηλέφωνο. Ξυπνά συχνά το βράδυ για σύνδεση με τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Καλεί ενώ βρίσκεται σε ιδιωτικούς χώρους (κινηματογράφους, βιβλιοθήκες κ.λπ.). Γράφει  μηνύματα ενώ βρίσκεται σε κίνηση. Βλέπει τηλεόραση κυρίως από το tablet ή το κινητό τηλέφωνο.

Δίπλα σε αυτές τις «προβληματικές συμπεριφορές», μπορεί κανείς να σκιαγραφήσει μια σειρά από συμπτώματα που χαρακτηρίζουν την κατάσταση του τεχνολογικού άγχους, και συχνά λόγω ελλιπούς λήψεως ιστορικού, δεν αξιολογούνται σωστά.

Σωματικά συμπτώματα:

• Αυξημένος καρδιακός ρυθμός.
• Καρδιαγγειακά νοσήματα (υπέρταση, στεφανιαία νόσος, αρρυθμίες).
• Διαταραχές του γαστρεντερικού συστήματος [σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, γαστρίτιδα, αναγωγές – ερυγές (ρεψίματα)].
• Πόνος από τάση των μυών.
• Μουδιάσματα στα άκρα, αίσθημα νυγμών (τσιμπημάτων).
• Αϋπνία και διαταραχές στην εναλλαγή ύπνου - εγρήγορσης.
• Κεφαλαλγία, Χρόνια κόπωση, Ιδρώτας, Αυχενικό άλγος.
• Ορμονικές διαταραχές και διαταραχές εμμήνου ρύσεως στις γυναίκες.
• Παθήσεις του δέρματος που σχετίζονται με το άγχος (ψωρίαση, δερματίτιδα).

Ψυχολογικά συμπτώματα (συμπεριφορικά και γνωστικά):

• Ευερεθιστότητα, Κατάθλιψη, Αλλαγές στην συμπεριφορά.
• Μειωμένη σεξουαλική επιθυμία.
• Λυγμοί. Απάθεια.

Η περιγραφόμενη συμπτωματολογία ποικίλει ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία κάθε ατόμου. Ένα άτομο μπορεί να αναπτύξει ορισμένα συμπτώματα ενώ άλλο όχι. Εξαιρώντας τους υποκειμενικούς παράγοντες, μπορούμε να επέμβουμε σε βασικούς πυρήνες του προβλήματος που αφορούν γενικότερα τον άνθρωπο για να προλάβουμε την εμφάνιση του συνδρόμου.

Επιπλέον, τα ανωτέρω συμπτώματα αποδίδονται και στην ηλεκτρονική ρύπανση, δηλαδή στην υπερβολική έκθεση, ημέρα και νύχτα, στα ηλεκτρομαγνητικά πεδία που δημιουργούνται από τις ηλεκτρικές συσκευές, τα routers και τα Wi-Fi modems, τα smartphones, tablets και PC.

Το τεχνολογικό άγχος σε προχωρημένο στάδιο ευθύνεται για πολλά  προβλήματα  εργασιακά και σε επίπεδο  ανθρωπίνων σχέσεων.

Στην εργασία μπορεί να εμφανισθεί αμνησία ή  διαταραχές μνήμης, που συνδέονται με την αύξηση του επαγγελματικού κινδύνου,  έλλειψη κινήτρων και  απώλεια της επαγγελματικής αποτελεσματικότητας.

 Συνυπάρχουν και άλλα ψυχολογικά και σωματικά προβλήματα όπως το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης και διαταραχές προκύπτουσες  από την υπερβολική εργασία. Αυτές οι  καταστάσεις δεν θεωρούνται ασθένειες, αλλά αποτελούν έναν σημαντικό παράγοντα ψυχοκοινωνικής νοσηρότητας. Επιπρόσθετα και ενώ το  Τεχνολογικό άγχος εξακολουθεί να είναι ένα παραθεωρημένο φαινόμενο και να διαγιγνώσκεται σε μεταγενέστερο στάδιο, υπάρχουν ενδείξεις ότι  μπορεί να έχει σοβαρές μελλοντικές συνέπειες για την υγεία προκαλώντας σοβαρές ασθένειες. Διαγιγνώσκεται τότε μετά από τις σοβαρές επιπλοκές του, όπως τα εμφράγματα ή άλλες καρδιολογικές επιπλοκές, για τις οποίες προβλέπεται μακρά περίοδος ανάπαυσης και εργασιακής αποχής [8 ].

Αλλά και στο επίπεδο των διαπροσωπικών σχέσεων το τεχνολογικό στρές έχει ισχυρό αντίκτυπο: το αγχωμένο άτομο αντιδρά με ενδοστρέφεια και συναισθηματική απομόνωση, έχει εξάρσεις θυμού, συγκρούσεις με τους συναδέλφους και την οικογένειά του. Συχνά παρουσιάζει και σύνδρομο εθισμού στο Internet (IAD - Internet Addiction Disorder),  μιά διαταραχή συνυφασμένη με το τεχνολογικό άγχος.

Το 2007 το τεχνολογικό άγχος αναγνωρίστηκε ως επαγγελματική ασθένεια στην Ιταλία μετά από πολυάριθμες καταγγελίες και ανησυχίες των εργαζομένων.

Για τον έλεγχο του εργασιακού κινδύνου από το σύνδρομο αυτό είναι σημαντικό να οριοθετηθεί με σαφήνεια σε κάθε εργασιακό χώρο το φορτίο των  πληροφοριών και οι συνθήκες ταυτόχρονης διαχείρισης πολλαπλών ψηφιακών συσκευών (multitasking).

Αυτό συμβαίνει συχνά σε εκδοτικές εταιρείες όπου οι εργαζόμενοι χρησιμοποιούν ταυτόχρονα πολλαπλά προγράμματα, δημιουργικότητα, κοινωνικά δίκτυα (πολυμέσα, για λήψη ανασκοπήσεων από το διαδίκτυο, χρήση φόρουμ συζήτησης κτλπ.) [10].

Βεβαίως τα περιβάλλοντα εργασίας όπου ο κίνδυνος είναι αυξημένος είναι πολλά.  Μεγαλύτερο κίνδυνο αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι στα  ηλεκτρονικά δίκτυα, τα επαγγέλματα των ΤΠΕ (Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών), οι χειριστές τηλεφωνικών κέντρων, οι δημοσιογράφοι, οι διαχειριστές και οι εκδότες ηλεκτρονικών εκδόσεων, οι λογιστές, οι δικηγόροι, διαφημιστές, οικονομικοί αναλυτές, οι επιχειρηματίες και οι προγραμματιστές.

Επιπλέον παράμετροι που καθορίζουν τον κίνδυνο του Τεχνολογικού άγχους είναι ο χρόνος που δαπανάται στη διαχείριση των ψηφιακών πληροφοριών, το φορτίο τους και η έγκαιρη εκτίμηση των  πρώιμων συμπτωμάτων  που υποδεικνύουν αυξημένο κίνδυνο [9].

Προκειμένου να τεθούν  όρια ελέγχου για την πρόληψη της διαταραχής, πρέπει να γίνει επέμβαση σε δύο συγκεκριμένα στοιχεία: (α) να συγκρατηθεί η αυξημένη ταχύτητα των ρυθμών ζωής και εργασίας και (β) να γίνει σαφής επαναοριοθέτηση των (κακώς) συγχωνευμένων ορίων μεταξύ προσωπικής και επαγγελματικής ζωής που προκαλείται από την επέκταση της ψηφιακής τεχνολογίας.

Το άτομο υποχρεώνεται να εργάζεται και να επικοινωνεί οποτεδήποτε και οπουδήποτε. Η ψηφιακή επανάσταση και τα κοινωνικά μέσα έχουν παραμορφώσει τη συνήθη έννοια του διαχωρισμού μεταξύ του online και offline. Η ζωή προβάλλεται σε ένα  σφαιρικό χρόνο που δεν έχει αρχή ούτε τέλος, όπου οι πτυχές της επαγγελματικής και προσωπικής ζωής συγχωνεύονται σε ένα ενιαίο ρεύμα παραστάσεων και ψηφιακού περιεχομένου.

Το τεχνολογικό άγχος παρουσιάζει με ένταση  το σκληρό πρόσωπό του  στον επιχειρηματικό κόσμο, ιδιαίτερα εκεί που χρησιμοποιούνται κοινωνικές πλατφόρμες στην εταιρεία ακόμα και όταν η χρήση τους δεν σχετίζεται με την παραγωγικότητα ή την επαγγελματική δραστηριότητα.

Ο έλεγχος, συχνά με ψυχαναγκαστικό τρόπο, των email εκτός περιβάλλοντος και ωραρίου εργασίας (όταν το άτομο ξυπνά, στο κρεβάτι, στο τραπέζι, στις διακοπές κλπ.) οδηγεί τους εργαζομένους ώστε να μην διαχωρίζουν τα περιβάλλοντα και να συνεχίζουν να διαχειρίζονται τις πληροφορίες με την ίδια ένταση σαν να ήταν στην εργασία τους.

 Σίγουρα δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς ότι η εμφάνιση των smartphones έχει αμέτρητα οφέλη. Δίνει ευκαιρίες απασχόλησης, επιτρέπει να διαχειριζόμαστε projects  και υποθέσεις από απόσταση, βελτιώνει την παραγωγικότητα του προσωπικού και δημιουργεί νέες συνδέσεις με εταιρείες και επιχειρηματίες, που δραστηριοποιούνται μακριά. Το βασικό ζήτημα είναι ότι η διαχείριση αυτών των εργαλείων πρέπει να γίνει με έξυπνο και επαγγελματικό τρόπο, προκειμένου να αποφευχθεί η παγίδευση στο πεδίο της συνεχούς ψηφιακής ροής [11].

Η συνεχής διαθεσιμότητα του προσωπικού που είναι «πάντα συνδεδεμένο» είναι εξυπηρετική για επιχειρήσεις που επιθυμούν να διατηρούν συνεχή πίεση στους συνεργάτες τους ακόμη και εκτός του χώρου εργασίας, και είναι ένα φαινόμενο που προκαλεί αύξηση της παραγωγικότητας αν και αυτό δεν καταγράφεται στα κέρδη. Από την  πλευρά του, ο εργαζόμενος τείνει να ανέχεται αυτές τις «εισβολές», θεωρώντας τις μια αναπόσπαστη και αναπόφευκτη δραστηριότητα και συγκατατίθεται να στέλνει άμεσα email και μηνύματα μόλις του ζητηθεί ακόμα και αν είναι απόγευμα, βράδυ ή Σαββατοκύριακο.

 Η συνεχής και χωρίς όρια σύνδεση όμως μπορεί και έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία, στις κοινωνικές, συναισθηματικές και επαγγελματικές σχέσεις και τελικά στην ίδια την απόδοσή του στην εργασία.

 

Για τη διαχείριση των συνεπειών των κρίσιμων συνθηκών εργασίας, προβλέπεται η  εφαρμογή στρατηγικών πρόληψης, η εκπαίδευση του προσωπικού και η λήψη  μέτρων για τη διαχείριση του φορτίου εργασίας και των πληροφοριών.

Τα επανορθωτικά  μέτρα που είναι διαθέσιμα για το Τεχνολογικό άγχος είναι εκείνα που επιφέρουν ψυχική και σωματική χαλάρωση και η διακοπή για μερικές χρονικές περιόδους της ψηφιακής ροής μέσω διανοητικών τεχνικών, αθλητικών δραστηριοτήτων  (αθλήματα και βόλτες στη φύση), τεχνικές σωματικής αποκατάστασης (υγιεινή διατροφή,αποφυγή καπνίσματος, ύπνος κλπ. ) [9].

Στο χώρο εργασίας είναι σημαντικό να γίνει αναδιοργάνωση του εργασιακού μοντέλου, σωστή κατανομή του όγκου εργασίας σε συμφωνία με τα χρονοδιαγράμματα και εργονομική διαμόρφωση των χώρων της εργασίας.

Μια καλή στρατηγική θα πρέπει  να περιλαμβάνει επίσης την  σωστή  κατάρτιση των εργαζομένων σχετικά με τον κίνδυνο από το τεχνολογικό άγχος και τις ζημίες που συνδέονται με τη δράση των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων.

Αναφορές:

• Brod, C. Technostress: The human cost of the computer revolution. Addison Wesley Publishing Company 1984.
• Weil, M. & Rosen, L. TechnoStress: Coping With Technology@Work@Home@Play. John Wiley & Sons, New York 1997.

• Brigo B. Stress positivo, stress negativo. Tecniche Nuove, Milano 2007.

• Erasmus E. Psychological Character of Computer-related Technostress. Manpower Development Department Chemicals Business, Sasol Polymers Sasolburg RSA – South Africa 2013.

• Champion, S. Technostress:Technology’s Toll. School Library Journal, November, 1988; 48-51.

• Şahin YL, Çoklar AN. Social networking users’ views on technology and the determination of technostress levels. Procedia - Social and Behavioral Sciences 2009; 1(1):1437-1442.

• Danon M. Stop allo stress. Urra- Apogeo, Milano 2012.

• Pucci E, Cristina S, Antonaci F et al. Technostress and primary headache: psychosocial risk. J Headache Pain. 2015 Dec;16(Suppl 1):A147.
• Di Frenna E. Tecnostress. Le 10 cose da sapere per affrontare il rischio nel lavoro digitale e imparare a valutarlo, 2015. Ebook available at http://www.netdipendenzaonlus.it/landing-tecnostress/ebook-tecnostress.html.

• Di Frenna E. TecnoStress/ Il multitasking cresce e genera malessere. Novembre 2008. Available at http://punto-informatico.it/2461347/PI/Commenti/tecnostress-multitasking-cresce-genera-malessere.aspx.

• Perciavalle M. Prunesti A. Offline è bello. Franco Angeli, Milano 2016.

Πηγή:

www.sensesandsciences.com

Προσαρμογή: «Μαμά, Μπαμπάς & Παιδιά».